Konsumentami jesteśmy wszyscy, dobrze więc znać swoje podstawowe prawa. Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. Tak stanowi treść art.76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzający ochronię konsumentów do ustawy zasadniczej.
Konsumentami jesteśmy wszyscy, dobrze więc znać swoje podstawowe prawa. Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. Tak stanowi treść art.76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzający ochronię konsumentów do ustawy zasadniczej.
Konsumentem człowiek był zawsze, ale dopiero w XIX wieku pojawiła się uświadomiona potrzeba ochrony praw konsumenta, ochrony zdrowia, kontroli produktów, przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji i nieuczciwym praktykom rynkowym. Wprawdzie już w średniowieczu Tomasz z Akwinu, Marcin Luter i Jan Kalwin krytykowali niektórych ówczesnych przedsiębiorców, ale filozofowie ci wypowiadali się wyłącznie na płaszczyźnie etyki. Pierwsze ruchy konsumenckie i pierwsze regulacje prawne rozpoczęły się wraz z procesami uprzemysłowienia. Najstarsza publiczna instytucja ochrony konsumentów powstała w Szwecji w 1809 roku. Parlament Szwecji powołał specjalnego komisarza-ombudsmana, który zajmował się sprawami przestrzegania przepisów prawnych chroniących konsumentów.
W Stanach Zjednoczonych pierwsza organizacja konsumencka o nazwie: „Liga Konsumentów w Nowym Jorku” powstała w 1891 roku, która propagowała sklepy otwarte na konsumenta, pracujące w dogodnych dla klientów godzinach, mające dogodne warunki organizacyjno-techniczne i odpowiednie warunki sanitarne. W innych miastach amerykańskich powstawały podobne organizacje, które w 1899 roku połączyły się w ogólnokrajową organizację konsumencką National Consumers League. NCL, która działa nieprzerwanie do dzisiaj. Pierwszym na świecie aktem prawnym była ustawa z 1902 roku o czystości żywności i lekarstw. Niezwykle doniosłe z perspektywy ochrony konsumenckiej stało się przemówienie Johna Fitzgeralda Kennedyego, Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki w dniu 15 marca 1962 roku do amerykańskiego Kongresu. Prezydent w swym wystąpieniu przedstawił własny projekt ustawy o ochronie praw, w którym definiował między innymi cztery podstawowe prawa konsumentów: do bezpieczeństwa, do prawdziwej i rzetelnej informacji, do swobody wyboru, do bycia wysłuchanym. Prezydent John Fitzgerald Kennedy wypowiedział wówczas ponadczasowe słowa: „Konsumenci to z definicji my wszyscy. Jest to największa grupa ekonomiczna, mająca wpływ i jednocześnie poddana wpływom niemal każdej publicznej i prywatnej decyzji ekonomicznej. Mimo to, jest to jedyna ważna grupa, której głos i opinie są rzadko brane pod uwagę”. Pierwszym dokumentem, który w sposób kompleksowy ujmował prawa konsumenta jest rezolucja z 9 kwietnia 1985 roku Wytyczne Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w sprawie ochrony konsumentów. W dokumencie podkreślona została potrzeba ochrony konsumentów przed wszelkim ryzykiem dla ich zdrowia i życia. Wytyczne te nie mają mocy wiążącej, ale jako rozwinięcie praw człowieka powinny być respektowane przez wszystkie kraje świata.
W Europie, na początku powstania Wspólnot Europejskich, problematyka konsumencka była pomijana. Konsument był traktowany, jako odbiorca pojawiających się na konkurencyjnym rynku towarów i usług. Podstawą przyszłej polityki konsumenckiej był zapis w preambule Traktatu Rzymskiego z 1957 roku o poprawie warunków życia. W 1960 roku powstała Międzynarodowa Organizacja Związków Konsumenckich Consumers International, która obecnie skupia ponad 250 mniejszych organizacji ochrony praw konsumentów ze 115 krajów i jest największym światowym podmiotem, zajmującym się ochroną praw konsumentów.
W Polsce ochrona konsumenta ma również długą historię. Pierwszym polskim aktem prawnym była uchwalona w 1926 roku ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W 1939 roku uchwalono ustawę o porozumieniach kartelowych. W obowiązującym stanie prawnym regulacje dyrektyw unijnych, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów i ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym z szeroko pojętą tematyką prawa konsumenckiego w kodeksowym ujęciu stanowią o ochronie konsumenta.
Światowy Dzień Konsumenta World Consumer Rights Day – WCRD ustanowiony w 1983 roku, w Unii Europejskiej obchodzony jest, jako Europejski Dzień Konsumenta. Dzień ten jest szczególnie ważny dla współczesnego człowieka, ponieważ każdy z nas jest konsumentem bez względu na płeć, wiek, kulturę, religię, wykształcenie, pełnione role społeczne i zawodowe, stan majątkowy, itp. Codziennie zawieramy umowy o sprzedaż, czy o usługę, jesteśmy jako społeczeństwo coraz silniej uzależni od konsumpcji. Każda wydana złotówka to nasz wybór na rynku. Producenci, handlowcy, usługodawcy różnymi sposobami i technikami marketingowymi zabiegają względy konsumenta. Nie ma raju konsumenckiego, nawet najbogatsze państwa muszą organizować ochronę konsumentów. Każdy mechanizm jest na tyle mocny, na ile jest mocne jego najsłabsze ogniwo, a tym najsłabszym ogniwem w łańcuchu rynkowym jest KONSUMENT.
Światowy Dzień Konsumenta obchodzony jest w tym roku z 20-letnim jubileuszem instytucji powiatowego/miejskiego rzecznika konsumentów. W systemie ochrony konsumentów doniosłą rolę na szczeblu samorządu terytorialnego pełni powiatowy/miejski rzecznik konsumentów. Prowadzone przez rzecznika bezpłatne poradnictwo konsumenckie dla mieszkańców powiatu, podejmowane interwencje rzecznika w sporach z przedsiębiorcami na rzecz poszkodowanych konsumentów, negocjacje i wezwania zwaśnionych stron do pozasądowego rozstrzygania sporów w postępowaniach ADR Alternative Dispute Resolution, prawne analizy, wezwania do zaniechania naruszeń interesów i praw konsumenckich, wezwania do zaprzestania stosowania przez przedsiębiorców nieuczciwych praktyk rynkowych zapewniają bezpieczeństwo i zwiększenie ochrony interesów i praw konsumentów.
Ochrona konsumencka jest niekończącą się historią….
Z okazji Światowego Święta Konsumentów, życzę Konsumentom zadowolenia z dokonanych zakupów, udanych transakcji, korzystnych i prawidłowo realizowanych umów konsumenckich, dobrej jakości zakupionych towarów oraz poszanowania praw konsumentów przez przedsiębiorców.
Barbara Mrożek, powiatowy rzecznik konsumentów wraz z pracownikami biura rzecznika
